Antalya'da düzenlenen Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu'nda anayasa yargısının bölgesel rolü ele alındı. Anayasa Mahkemesi (AYM) Başkanı Kadir Özkaya, "Bireylerin anayasal haklarının ihlal edildiği iddiasıyla doğrudan anayasa mahkemelerine erişimlerini sağlayan anayasa şikâyeti veya bireysel başvuru da gittikçe yaygınlaşarak anayasa yargısının parçası hâline gelmiş bir uygulamadır. İnsan haklarını korumak, yalnızca bir yargı görevi değil; aynı zamanda insanlığın ortak vicdanına verilen bir sözdür" dedi. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk ise, "İnsan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokrasi çağımızın evrensel ve vazgeçilmez değerleridir" ifadelerini kullandı.
Anayasa Mahkemesi tarafından düzenlenen "İnsan Haklarının Standardizasyonu ve Anayasa Yargısının Rolü" temalı Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu 3. Konferansı, Antalya'da gerçekleştirildi. Farklı Balkan ülkelerinin anayasa mahkemeleri ile yüksek yargı temsilcilerinin katıldığı toplantıda, insan hakları, hukuk devleti ilkesi, anayasa yargısının işlevi ve bölgesel iş birliği konuları ele alındı.
Açılış konuşmasını yapan Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya, forumun Antalya'da düzenlenmesinin sembolik önemine dikkat çekerek, kentin tarih boyunca farklı medeniyetlere ve kültürlere ev sahipliği yaptığını vurguladı. Özkaya, "Antalya ile Balkanlar arasında doğal bir bağ kurmak mümkündür: Her ikisi de çoğulculuğun, birlikte yaşama kültürünün ve karşılıklı anlayışın sembolü olmuş yerlerdir" dedi.
Özkaya, insan haklarının korunmasının toplumların ortak vicdanını şekillendiren evrensel bir dil niteliği taşıdığını belirterek, Balkan ülkelerinin ortak tarihî ve kültürel yakınlıklarına atıf yaptı. Özkaya, "Bizi bir araya getiren şey, işte bu ortak geçmişin üzerine inşa edilen hukukun üstünlüğü, demokrasi ve insan haklarına saygı idealleridir" diyerek, bu ideallerin korunmasında anayasa yargısının kritik rol oynadığını ifade etti.
"BİREYSEL BAŞVURU, ANAYASA YARGISININ PARÇASI HÂLİNE GELDİ"
İkinci Dünya Savaşı sonrasında anayasa yargısının demokratik toplum düzenini koruma konusunda önemli bir misyona sahip olduğuna değinen Özkaya, anayasa mahkemelerinin temel görevinin, temel hak ve özgürlükleri güvence altına almak olduğunu hatırlattı. Özkaya, "Anayasa yargısının varlık nedeni anayasalarda yer alan temel değerlerin, ilkelerin, esas ve hükümlerin korunmasıdır" dedi.
Günümüzde demokratik ülkelerin büyük kısmında yasaların anayasaya uygunluğunu denetleyen anayasa mahkemelerinin bulunduğunu belirten Özkaya, şöyle devam etti: "Bireylerin anayasal haklarının ihlal edildiği iddiasıyla doğrudan anayasa mahkemelerine erişimlerini sağlayan anayasa şikâyeti veya bireysel başvuru da gittikçe yaygınlaşarak anayasa yargısının parçası hâline gelmiş bir uygulamadır. Bu yönüyle anayasa mahkemeleri, yalnızca hukuku uygulayan değil, aynı zamanda toplumsal barışı ve adalet idealini yaşatan kurumlar olarak da büyük bir sorumluluk üstlenmektedirler."
KÜRESEL ÖLÇEKTE ANAYASA YARGISI İŞ BİRLİKLERİ
Özkaya, anayasa yargısının artık yalnızca ulusal sınırlarla sınırlı olmadığını, uluslararası hukuk normları ve yüksek yargı içtihatlarıyla şekillendiğini vurguladı. Bu nedenle farklı ülkelerin anayasa mahkemeleri arasındaki iş birliğinin önemine dikkat çeken Özkaya, bunun hukukun üstünlüğünü güçlendireceğini ve bireysel hakların daha etkin korunmasına katkı sağlayacağını söyledi. Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu'nun, bölgenin kültürel çeşitliliğini bir zenginlik olarak gören bir diyalog zemini sunduğunu belirten Özkaya, forumun yalnızca yargısal deneyim paylaşımı değil, aynı zamanda ortak ilkelere dayalı bir hukuk kültürü oluşturma amacı taşıdığını söyledi.
Özkaya, insan haklarının korunmasının artık yalnızca ulusal sınırların konusu olmaktan çıktığını, uluslararası ve bölgesel düzeyde ortak standartlarla şekillendiğini belirtti. Bu kapsamda Balkan ülkelerinde anayasal değerlerin korunması, demokrasi ve insan haklarının güçlendirilmesi amacıyla 27 Ekim 2023'te Sofya'da imzalanan Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu Mutabakat Zaptı'nın önemine değindi. Türkiye, Arnavutluk, Bulgaristan, Karadağ, Kosova ve Kuzey Makedonya'nın forumun kurucu üyeleri arasında yer aldığını hatırlattı.
TÜRKİYE'NİN ULUSLARARASI ANAYASA YARGISI ÇALIŞMALARINDAKİ ROLÜ
Özkaya, Türkiye'nin hukuk devleti ve temel hak ve özgürlüklere ilişkin evrensel ilke ve standartları benimsemiş bir ülke olduğunu vurgulayarak, "Türkiye, hukuk devleti, temel hak ve özgürlüklere ilişkin evrensel ilke ve standartları içselleştirmiş; Avrupa Konseyi'ne ilk üye olan ülkelerden biri olmuştur. Ülkemiz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne 1954 yılında taraf olmuş; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru hakkını 1987'de, Mahkemenin kararlarının bağlayıcılığını ise 1990 yılında kabul etmiştir. Bu gelişmelerin ardından 2004 yılında başta Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olmak üzere, Türkiye'nin taraf olduğu temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmelere üstünlük tanıyan anayasa değişikliğini gerçekleştirmiştir" şeklinde konuştu.
Özkaya, Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu'nun bölgesel düzeyde anayasal diyalogun güçlenmesinde önemli bir dönüm noktası olacağını vurguladı. Bu mekanizmanın, ortak anayasal sorunların tartışılmasına, hukukun üstünlüğü ve insan haklarının korunmasına yönelik ortak ilkelerin geliştirilmesine katkı sunacağını belirtti. Özkaya, konuşmasının sonunda "İnsan haklarını korumak, yalnızca bir yargı görevi değil; aynı zamanda insanlığın ortak vicdanına verilen bir sözdür" diyerek, konferansın yeni ufuklar açmasını diledi.
"BU FORUM ORTAK HUKUKİ DEĞERLERİMİZİN BULUŞMASIDIR"
Danıştay Başsavcısı Cevdet Erkan, forumun Balkan ülkeleri arasında kurumsal dayanışmayı güçlendirdiğini belirtti. Erkan, "Bu forum yalnızca yargı organlarımız arasındaki kurumsal dayanışmayı güçlendiren bir toplantı niteliğinde değil, aynı zamanda ortak hukuki değerlerimizin, demokratik ilkelerimizin ve insan haklarına dayalı adalet anlayışımızın buluşmasıdır" dedi.
"DEMOKRASİ YALNIZCA SEÇİM SÜREÇLERİNDEN İBARET DEĞİLDİR"
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk, konuşmasında çağımızın insan hakları tehditleri üzerinde durdu. Savaşlar, soykırımlar, zorunlu göçler ve iklim krizinin insan haklarını daha da kırılgan hale getirdiğini belirten Şentürk, adaletin tesisi ve hukukun üstünlüğünün korunmasının toplumların barış ve istikrarı için kritik önemde olduğunu vurgulayarak, şu ifadelere yer verdi: "İnsan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokrasi çağımızın evrensel ve vazgeçilmez değerleridir . Demokrasi yalnızca seçim süreçlerinde ibaret değildir. Demokrasinin gerçek anlamı yargının bağımsızlığıyla temel hakların güvence altına alınmasıyla ve hukukun üstünlüğünün titizlikle korunmasıyla hayattadır."
Anayasa mahkemelerinin toplum vicdanında adalet duygusunu pekiştirdiğini belirten Şentürk, "Anayasa mahkemeleri kararlarıyla sadece hukuku uygulamakla kalmaz; insan haklarının evrensel gelişimine katkı sunar" ifadelerini kullandı.
"TEMEL HAKLARIN KORUNMASINI ORTAK BİR ANAYASAL UFUK GÜÇLENDİRİR"
Arnavutluk Anayasa Mahkemesi Üyesi Sonila Bejtja, konuşmasında Balkan ülkelerinin Avrupa standartlarıyla uyum sürecine değindi. Bejtja, toplantının önemli bir konuya odaklandığını belirterek, "Bizler, Anayasa'nın koruyucuları olarak, hem kendi iç hukuklarımızda güvence altına alınan temel hakları koruma hem de bu hakların uluslararası insan hakları hukukunun gelişen standartlarıyla uyumunu sağlama gibi ikili bir sorumluluk taşıyoruz" dedi.
Temel hakların farklı anayasal yapılarda farklı biçimlerde uygulandığını kaydeden Bejtja, "Standardizasyon fikri tek tip hâle getirme anlamına gelmez. Hakların farklı yargı alanlarında tutarlı şekilde anlaşılmasını, korunmasını ve geliştirilmesini sağlayan ortak bir anayasal ufuk oluşturmayı hedefler" ifadelerini kullandı. Bejtja, anayasa mahkemelerinin yalnızca uyuşmazlık çözen kurumlar değil, anayasal değerleri toplum adına ifade eden yapılar olduğunu vurguladı.
"STANDARDİZASYON TEKDÜZELİK DEĞİL, ORTAK KORUMA STANDARDINA YAKINSAMA SÜRECİDİR"
Bulgaristan Anayasa Mahkemesi Başkanı ve Forum Daimî Sekretaryası Pavlina Panova, konuşmasında 2023 yılında imzalanan Mutabakat Muhtırası'nın Balkan ülkeleri arasındaki uzun vadeli iş birliğini güçlendirdiğini belirtti. Panova, "İnsan haklarının standardizasyonu ve anayasal adaletin rolü, bizleri anayasa mahkemeleri olarak birleştiren şeylerin ve ortak bir Avrupa hukuk uygarlığının üyeleri olarak bizi bağlayan değerlerin tam merkezinde yer almaktadır" dedi.
Standardizasyonun tekdüzelik anlamına gelmediğini vurgulayan Panova, "Bu süreç, farklı hukuk sistemlerinin diyalog ve içtihat yoluyla insan haklarının ortak koruma standartlarına yakınsaması süreci olarak görülmelidir" ifadelerini kullandı.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadının yol gösterici rolüne dikkat çeken Panova, anayasa mahkemelerinin uluslararası normların ulusal düzeyde somutluk kazanmasını sağlayan temel aktörler olduğunu belirtti.
Program, aile fotoğrafıyla sona erdi. /İHA
